Στο έρμο χωράφι εκεί στη Σαλαμίνα,
Π’ανάμεσα απ’αγκάθια και χαλίκια
Μια κοίτη καθαρήν είχα διαλέξει,
Τα δειλινά για να πλαγιάζω.
Οι παραπάνω εναρκτήριοι στίχοι του ποιήματος αυτού δε θα μπορούσαν να ανήκουν σε κάποιον άλλον πέραν του Άγγελου Σικελιανού και αφορούν στη Σαλαμίνα που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το μεγάλο ποιητή, αλλά συγχρόνως και τόπο διαβίωσης. Όσον αφορά το μέρος, αυτό είναι γνωστό σε όλους. Οποιοσδήποτε έχει περάσει μπροστά από την Ιερά Μονή της Παναγίας της Φανερωμένης, είναι βέβαιο ότι έχει παρατηρήσει αυτό το λευκό σπιτάκι απέναντι από το μοναστήρι. Ένα σπίτι, το οποίο λες και είναι έτοιμο να ""γλείψει" τη θάλασσα. Αν κάποιος απορεί σχετικά με το πώς συνελάμβανε την έμπνευσή του ο Άγγελος Σικελιανός, μια επίσκεψη στο σπίτι του θα τον πείσει.
Κοιτώντας έξω από το παράθυρο του οικήματος, ο μεγάλος λυρικός ποιητής, εμπνεύστηκε τα αριστουργήματά του "Μελέτη θανάτου", "Στο έρμο χωράφι", "Πρωτιά", "Τη γραμμή από το μέτωπο", "Αντιστασιακά", αλλά και τις τραγωδίες "Ο Χριστός στη Ρώμη" και "Ο θάνατος του Διγενή".
Το σπίτι (παλιό λεμβαρχείο της μονής) το παραχώρησε στον ποιητή ο μοναχός Αμβρόσιος το 1933 και ο Σικελιανός δεν άργησε να συναναστραφεί με τους κατοίκους του νησιού και να συνάψει φιλίες, οι οποίες κατέληξαν σε κουμπαριές, με πιο χαρακτηριστικές αυτές με τον ταξιτζή Γιάννη Κριέλα, με την οικογένεια Σαλτάρη, αλλά και με την οικογένεια του Κώστα Σοφρά (Κολέα). Eπρόκειτο, λοιπόν, για ένα άνθρωπο ιδιαίτερα αγαπητό και εξωστρεφή.
Εκτός από τους ντόπιους, με τους οποίους συναναστρέφεται καθημερινά, ο Σικελιανός θα αποκτήσει στη Σαλαμίνα έναν ακόμα σταθερό συνομιλητή, τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, τον οποίον το καθεστώς Μεταξά θα περιορίσει το 1938, και μέχρι το τέλος του ελληνοϊταλικού πολέμου, στην Ι.Μ. Φανερωμένης. Συγκινημένος ο ποιητής, στις 23 Αυγούστου 1941, ημέρα γιορτής της μονής, θα παρακολουθήσει ανάμεσα σε πλήθος κόσμου τον Δαμασκηνό να λειτουργεί στη Φανερωμένη, μετά την επάνοδό του στον αρχιεπισκοπικό θρόνο.
Ο Σικελιανός γεννήθηκε στη Λευκάδα, στις 15/03/1884, όπου και πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Ήταν το τελευταίο από τα επτά παιδιά του καθηγητή γαλλικών Ιωάννη Σικελιανού και της Χαρίκλειας Στεφανίτση. Οι ρίζες της οικογένειάς του εντοπίζονταν στην Κεφαλονιά και τη Βενετία. Αποφοίτησε από το τετρατάξιο γυμνάσιο το 1900 και τον επόμενο χρόνο εγγράφηκε στη Νομική Σχολή της Αθήνας, χωρίς ωστόσο να ολοκληρώσει ποτέ τις νομικές του σπουδές.
Τα ενδιαφέροντά του ήταν καθαρά λογοτεχνικά και από νωρίς μελέτησε Όμηρο, Πίνδαρο, Ορφικούς και Πυθαγόρειους, λυρικούς ποιητές, προσωκρατικούς φιλοσόφους, Πλάτωνα, Αισχύλο αλλά και την Αγία Γραφή και ξένους λογοτέχνες όπως τον Ντ' Αννούντσιο. Τα επόμενα χρόνια πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια και στράφηκε στην ποίηση και το θέατρο. Το 1902, δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα στα λογοτεχνικά περιοδικά Διόνυσος και Παναθήναια.
Σημαντικό σταθμό στη ζωή του Σικελιανού αποτελεί η γνωριμία του το 1905 με την Αμερικανίδα Εύα Πάλμερ - η οποία σπούδαζε στο Παρίσι ελληνική αρχαιολογία και χορογραφία - την οποία νυμφεύθηκε το 1907 στο Μπαρ Χάρμπορ του Μέιν των ΗΠΑ. Το ζεύγος εγκαταστάθηκε το επόμενο έτος στην Αθήνα. Εκείνη την περίοδο ο Σικελιανός ήρθε σε επαφή με αρκετούς πνευματικούς ανθρώπους και τελικά το 1909 δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή Αλαφροΐσκιωτος (γράφτηκε το 1907, τη χρονιά που ο Παλαμάς εξέδωσε τον Δωδεκάλογο του Γύφτου), η οποία προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση στους φιλολογικούς κύκλους, αναγνωριζόμενη ως έργο-σταθμός στην ιστορία των νεοελληνικών γραμμάτων. Ο Αλαφροϊσκιωτος είναι γραμμένος σε ανισοσύλλαβο, ετερόμετρο στίχο, χαρακτηρίζεται από στροφική διαίρεση και σποραδική ομοιοκαταληξία. Ταυτόχρονα, το ίδιο έτος γεννήθηκε και ο γιος του Γλαύκος. Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, ο Σικελιανός θα επιστρατευτεί και θα συμμετάσχει ως απλός στρατιώτης στο μέτωπο της Ηπείρου.
Μια εκδρομή στην Συκιά Κορινθίας θα σταθεί αφορμή για την αγορά ενός παραθαλάσσιου οικοπέδου από την Εύα Πάλμερ, στην άκρη του πευκοδάσους του Πευκιά. Εκεί, ο Σικελιανός, θα σχεδιάσει και θα κατασκευάσει την περίοδο 1912-1916 μία εξοχική κατοικία που συνδυάζει το αρχαιοελληνικό πνεύμα με τους κίονες στην πρόσοψη, τη βυζαντινή τεχνοτροπία στα παράθυρα και την ενετική αρχιτεκτονική στα μπαλκόνια. Η κατοικία στη Συκιά θα αποτελέσει τόπο συνάντησης από εξέχουσες προσωπικότητες της διανόησης της εποχής, όπως ο Κωστής Παλαμάς, ο Κώστας Καρυωτάκης και ο Νίκος Καζαντζάκης.
Ακολούθησε μια περίοδος έντονης αναζήτησης, που καταλήγει στην έκδοση των τεσσάρων τόμων της ποιητικής συλλογής Πρόλογος στη Ζωή, Η Συνείδηση της Γης μου (1915), Η Συνείδηση της Φυλής μου (1915), Η Συνείδηση της Γυναίκας (1916) και Η Συνείδηση της Πίστης (1917). Ο Πρόλογος στη Ζωή ολοκληρώθηκε αργότερα με τη Συνείδηση της Προσωπικής Δημιουργίας. Ο στίχος του Προλόγου στη Ζωή, μάλιστα, προχωρά ακόμη περισσότερο προς την απελευθέρωση, ενώ έχει χαρακτηριστεί — σε ορισμένα σημεία — και ως "ελεύθερος". Η ομοιοκαταληξία είναι ακόμη πιό σποραδική, η ανισοσυλλαβία πιό έντονη, ενώ οι στίχοι είναι ετερόμετροι (συνήθως ιαμβικοί, αλλά και τροχαϊκοί). Ακολουθούν ακόμα τα χαρακτηριστικά ποιήματα Το Πάσχα των Ελλήνων και Μήτηρ Θεού, της περιόδου 1917 - 1920, καθώς και διάφορες συνεργασίες του με λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής. Από μορφική άποψη, πάντως, ο ποιητής επιστρέφει — μετά τη δεκαετία των πειραματισμών — στην έμμετρη ποίηση, δηλαδή προχωρά σε συντηρητική αναδίπλωση, ενώ το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και με τους Παλαμά και Βάρναλη.
Η αρχαιοελληνική πνευματική ατμόσφαιρα απασχόλησε βαθιά τον Σικελιανό και συνέλαβε την ιδέα να δημιουργηθεί στους Δελφούς ένας παγκόσμιος πνευματικός πυρήνας ικανός να συνθέσει τις αντιθέσεις των λαών ("Δελφική Ιδέα"). Για τον σκοπό αυτό ο Σικελιανός, με τη συμπαράσταση και την οικονομική αρωγή της γυναίκας του, δίνει πλήθος διαλέξεων και δημοσιεύει μελέτες και άρθρα. Παράλληλα, οργανώνει τις "Δελφικές Εορτές" στους Δελφούς με τις παραστάσεις του Προμηθέα Δεσμώτη (1927) και των Ικέτιδων (1930) του Αισχύλου να ανεβαίνουν στο αρχαίο θέατρο. Η "Δελφική Ιδέα" εκτός από τις αρχαίες παραστάσεις περιελάμβανε και τη "Δελφική Ένωση", μία παγκόσμια ένωση για τη συναδέλφωση των λαών και το "Δελφικό Πανεπιστήμιο", στόχος του οποίου θα ήταν να συνθέσει σε έναν ενιαίο μύθο τις παραδόσεις όλων των λαών. Για τις πρωτοβουλίες αυτές, το 1929, η Ακαδημία Αθηνών του απένειμε αργυρό μετάλλιο για τη γενναία προσπάθεια αναβίωσης των δελφικών αγώνων. Από το φιλόδοξο αυτό σχέδιο το μόνο που πραγματοποιήθηκε τελικά ήταν οι Δελφικές Εορτές, αλλά και αυτές οδήγησαν σε οικονομική καταστροφή και χωρισμό του ζεύγους, αφού η Εύα Πάλμερ εγκαταστάθηκε από τότε στην Αμερική και επέστρεψε μόνο μετά τον θάνατο του ποιητή.
Το έτος 1938 αποτελεί μια χρονιά ορόσημο στη ζωή του Άγγελου Σικελιανού, αφού γνωρίζεται με την Άννα Καμπανάρη, σύζυγο του ιατρού Γεωργίου Καραμάνη (ιδρυτή του πρώτου σανατόριου στην Ελλάδα) και συνάπτει παράνομο ερωτικό δεσμό μαζί της. Το καλοκαίρι του 1940 και ειδικότερα στις 18 Ιουνίου, παντρεύτηκε την Άννα, με τη συγκατάθεση τόσο της Εύας Πάλμερ όσο και αυτήν - μετά από δικαστική μάχη - του Γεωργίου Καραμάνη. Η Άννα τον συντρόφευσε για το υπόλοιπο της ζωής του.
Οι μέρες του ποιητή στο νησί του Αίαντα του Τελαμώνιου κυλούσαν ήρεμα και γαλήνια, εμπλουτισμένες από ρομαντικές βαρκάδες με το βαρκάκι του κουμπάρου του, Κώστα Σοφρά. Παράλληλα, περνούσε τις ώρες του στις δυο ταβέρνες που υπήρχαν κοντά στο μοναστήρι, αυτές του Παναγιώτη Σκαλίθρα και του Σωτήρη Παπασωτηρίου (Πούφη). Εκεί πολύ συχνά καθόταν για να εργαστεί και να γράψει. Τα παιδιά του Παπασωτηρίου, όμως του τραβούσαν τα χαρτιά, αλλά ο ποιητής όντας μεγαλόψυχος τους προσέφερε καραμέλες.
Συνήθως εργαζόταν ως αργά στο δωμάτιό του και η Άννα ασχολιόταν κυρίως με τις οικιακές δουλειές. Κάθε φορά που πήγαινε στην Κούλουρη καθόταν στο καφενείο "Κεντρικόν" του Μήτσου Σακελλάρη, ενώ δεν παρέλειπε να κάνει τα ψώνια του στο μπακάλικο της οικογένειας Παπασωτηρίου, κοντά στον Ιερό ναό του Αγίου Μηνά.
Για διάφορα διαστήματα της ζωής του απομακρυνόταν από το νησί, αλλά πάντα έδειχνε τη νοσταλγία του για τη Σαλαμίνα, η οποία ήταν διάχυτη μέσα από την αλληλογραφία του με τους ντόπιους κατοίκους.
Ένα σημαντικό, φυσικά, γεγονός το οποίο επηρέασε τη ζωή του ζευγαριού ήταν ο πόλεμος του 1940. Ένα συμβάν, το οποίο είχε τα γνωστά επακόλουθα των καταστροφών, της πείνας και της γενικότερης εξαθλίωσης. Ειδικότερα, ο μέγας βομβαρδισμός του Πειραιά δεν μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο το νησί της Σαλαμίνας. Τότε ο Άγγελος Σικελιανός μαζί με άλλους Έλληνες λογίους προσυπέγραψε την Έκκληση των Ελλήνων διανοουμένων προς τους διανοούμενους ολόκληρου του Κόσμου με την οποία αφενός μεν καυτηριάζονταν η ιταλική επίθεση εναντίον της Ελλάδας, αφετέρου δε διέγειρε την παγκόσμια κοινή γνώμη σε επανάσταση συνειδήσεων για κοινό νέο πνευματικό Μαραθώνα. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ο Σικελιανός διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πνευματική αντίσταση του λαού, με κορυφαία εκδήλωση το ποίημα και το λόγο που εκφώνησε στην κηδεία του Παλαμά στις 28 Φεβρουαρίου του 1943. Όσον αφορά το ζευγάρι η ζημιά ήταν μεγάλη, καθώς εκείνοι είχαν μεν βρει καταφύγιο στην Αθήνα, αλλά το οίκημά τους στη Σαλαμίνα είχε επιταχθεί και λεηλατηθεί από τους Γερμανούς, ενώ κάποιοι αξιωματικοί το χρησιμοποίησαν για προσωπική χρήση.
Από το Φεβρουάριο του 1943 η υγεία του Άγγελου Σικελιανού, αρχίζει να παρουσιάζει επιδείνωση, ενώ προς το τέλος του 1944, ύστερα από μια σοβαρή κρίση και ευρισκόμενος πια στο σπίτι του στην Αθήνα, παραλύει η αριστερή του πλευρά.
Το θέρος του 1949 ο Σικελιανός το περνά στη Σαλαμίνα και αποτελεί το τελευταίο καλοκαίρι του στο νησί, το οποίο τον έκλεισε στην αγκαλιά του και τον αγάπησε. Κάπως, έτσι φτάνουμε στο Μάϊο του 1950, έτος κατά το οποίο παθαίνει συμφόρηση και παραλύει εντελώς.
Τα πάντα για το μεγάλο λυρικό ποιητή τελειώνουν στις 19 Ιουνίου του 1951 και ώρα 20:00, όταν και άφησε την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο "Παμμακάριστος".
Ήταν πέντε συνεχόμενες φορές υποψήφιος για το Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας (1946-1950) ενώ το 1939 του απονεμήθηκε το Κρατικό Λογοτεχνικό Βραβείο του 1938 για το σύνολο του ποιητικού του έργου.
Μετά τον θάνατό του ποιητή το 1951, η Άννα Σικελιανού (Καμπανάρη) για να αντιμετωπίσει τα οικονομικά προβλήματα έμαθε να δουλεύει τον αργαλειό και ύφαινε κατά παραγγελία ενώ ασχολήθηκε και με τη συγγραφή. Έγραψε τα βιβλία "Η ζωή μου με τον Άγγελο" (1985), "Ένα τραπέζι θυμάται" (1995) και "Ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός" (2002). Επιμελήθηκε τον τόμο "Γράμματα στην Άννα" (1980), ο οποίος περιλαμβάνει τις επιστολές που αντάλλασσε με τον ποιητή. Μετέφρασε επίσης στα Ελληνικά μυθιστορήματα της Μαίρης Γουέμπ (Το ακριβό φαρμάκι, 1986· Η αλεπουδίτσα, 1988), ποιήματα του Μωρίς Ντε Γκερέν (Ο Κένταυρος, 1990) και την αυτοβιογραφία της Ισιδώρας Ντάνκαν (Η ζωή μου, 1990).
Από το 1951 και μετά, και εξαιτίας των οικονομικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε η Άννα, το γραφικό σπίτι ξεχάστηκε εντελώς και αφέθηκε να ερημώνει μέχρι που κάποια στιγμή το 1991, η τότε ακόμα εν ζωή σύζυγος του Σικελιανού (πέθανε το 2006) εξέφρασε την επιθυμία της στον δήμο Σαλαμίνας να αναστηλωθεί - στο μέτρο του εφικτού ο χώρος - και να μετατραπεί σε ένα μικρό μουσείο αφιερωμένο στον μεγάλο Έλληνα ποιητή. Μάλιστα, η ίδια προσφέρθηκε να δωρίσει και προσωπικά αντικείμενα του ποιητή υψηλής συμβολικής και συναισθηματικής αξίας, ώστε να δημιουργηθεί μια μικρή συλλογή που θα αποτελούσε απόδειξη της σύνδεσης του Σικελιανού με την Σαλαμίνα, την "Γαλάζια τριήρη στο βυθόν, ανάμεσα σε εαρινούς αφρούς" όπως αναφέρει ο Άγγελος Σικελιανός στο ποίημά του "Παλαμάς"
Η επιθυμία της έγινε δεκτή με μεγάλο ενθουσιασμό από τον Δήμο Σαλαμίνας και η αποκατάσταση του σπιτιού ξεκίνησε το 2003 σε συνεργασία με την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Αττικής και ολοκληρώθηκε τρία χρόνια αργότερα, το 2006. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα το μικρό γραφικό σπιτάκι να μετατραπεί σε ένα ιδιαίτερο μικρό μουσείο αφιερωμένο στη ζωή και το έργο του Άγγελου Σικελιανού και στην ιδιαίτερη σχέση που ανέπτυξε με την Σαλαμίνα. Δυστυχώς, όμως, η Άννα Καμπανάρη δεν κατάφερε να δει το όνειρό της ολοκληρωμένο, καθώς πέθανε ακριβώς λίγες μέρες πριν την ολοκλήρωση της αναστήλωσης. Σήμερα, στο μουσείο-σπιτάκι, φιλοξενούνται ιδιαίτερα σπάνια εκθέματα, όπως ρούχα του Σικελιανού, επιστολές που έγραψε ο ίδιος σε φίλους ή ακόμα και το τηλέφωνο της Εύας Πάλμερ.
Η επίσκεψη στο σπίτι είναι δυνατή μόνο μετά από τηλεφωνικό ραντεβού με τις υπηρεσίες του Δήμου
2132027316 (9π.μ.-2μ.μ.).